Πρόληψη Λοιμώξεων

Greek Infection Prevention Program, GRIPP-SNF

To GRIPP-SNF είναι ένα πρωτοποριακό Πανελλήνιο Πρόγραμμα για την Πρόληψη και τον Έλεγχο των Νοσοκομειακών λοιμώξεων και της Μικροβιακής αντοχής. Πρόκειται για ένα πενταετές σχέδιο (2021-2026) που στοχεύει να μετατρέψει δέκα από τα μεγαλύτερα δημόσια νοσοκομεία στην Ελλάδα σε κόμβους βέλτιστων πρακτικών για την Πρόληψη & τον Έλεγχο των Λοιμώξεων (Infection Prevention & Control, IPC).

To GRIPP-SNF είναι ένα πρωτοποριακό Πανελλήνιο Πρόγραμμα για την Πρόληψη και τον Έλεγχο των Νοσοκομειακών λοιμώξεων και της Μικροβιακής αντοχής. Πρόκειται για ένα πενταετές σχέδιο (2021-2026) που στοχεύει να μετατρέψει δέκα από τα μεγαλύτερα δημόσια νοσοκομεία στην Ελλάδα σε κόμβους βέλτιστων πρακτικών για την Πρόληψη & τον Έλεγχο των Λοιμώξεων (Infection Prevention & Control, IPC).

Οι βασικοί στόχοι του προγράμματος είναι:

1. Εκπαίδευση των εργαζομένων στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης για την πρόληψη και τον έλεγχο των λοιμώξεων, με την ανάπτυξη και την παροχή ενός προγράμματος κατάρτισης που περιλαμβάνει πιστοποιημένη εκπαίδευση των νοσηλευτών επιτήρησης λοιμώξεων (ΝΕΛ) επάνω στις βασικές και πιο προηγμένες αρχές IPC, καθώς και σεμινάρια κατάρτισης για κλινικούς ιατρούς, στελέχη νοσοκομείων και άλλους εργαζόμενους στον τομέα της υγείας.
2. Ενίσχυση των Επιτροπών Ελέγχου Λοιμώξεων στα δέκα νοσοκομεία με εκπαιδευμένους Νοσηλευτές Επιτήρησης Λοιμώξεων και συνεχή υποστήριξη καθ’ όλη τη διάρκεια του προγράμματος.
3. Παρεμβάσεις που βελτιώνουν τις πρακτικές και μπορούν να μειώσουν τις νοσοκομειακές λοιμώξεις και την μικροβιακή αντοχή στα επιλεγμένα νοσοκομεία.
4. Βελτίωση της επιτήρησης των λοιμώξεων και της μικροβιακής αντοχής στα νοσοκομεία μέσω της ανάπτυξης μιας εθνικής βάσης δεδομένων για συστηματική παρακολούθηση, με στόχο όχι μόνο τον εντοπισμό προβληματικών περιοχών αλλά και την αξιολόγηση των παρεμβάσεων για τον επιτυχή έλεγχο των λοιμώξεων στα ελληνικά νοσοκομεία.

Το πρόγραμμα πραγματοποιείται με την αποκλειστική δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, στο πλαίσιο της Διεθνούς Πρωτοβουλίας για την Υγεία (ΔΠΥ) του ΙΣΝ, που κυρώθηκε με τον Νόμο 4564/2018 (ΦΕΚ Α170).

Υλοποιείται από το Κέντρο Κλινικής Επιδημιολογίας και Έκβασης Νοσημάτων – CLEO, σε συνεργασία με τον Οργανισμό Διασφάλισης της Ποιότητας στην Υγεία (Ο.ΔΙ.Π.Υ.), το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), τον Εθνικό Οργανισμό Δημόσιας Υγείας (ΕΟΔΥ), το Υπουργείο Υγείας (ΥΥ) και το Ινστιτούτο Βελτίωσης της Υγείας (IHI) της Αμερικής.

Πρόγραμμα PHIG 2016

Πρόγραμμα PHIG - Preventing Hospital Infections in Greece 

Από τον Ιανουάριο του 2016, το CLEO επέκτεινε τη δράση του και σε άλλους τομείς έρευνας και προαγωγής της υγείας, με συνεργασίες σε όλη την Ελλάδα, σε νοσοκομεία Παίδων και Ενηλίκων. Σε αυτά τα πλαίσια σχεδιάστηκε το πρόγραμμα «Πρόληψη των Νοσοκομειακών Λοιμώξεων στην Ελλάδα - PHIG», σκοπός του οποίου ήταν η επιτήρηση των πιο συχνών νοσοκομειακών λοιμώξεων, της συμμόρφωσης σε επιλεγμένες πρακτικές πρόληψης και της χρήσης των αντιβιοτικών. Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε μέσω δωρεάς του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, διήρκεσε συνολικά τέσσερα χρόνια και ολοκληρώθηκε τον Δεκέμβριο του 2019. 

Η οργάνωση του προγράμματος βασίστηκε σε 6 διαφορετικούς άξονες:

• Υγιεινή των χεριών (Hand Hygiene - HH)
• Μικροβιαιμίες Σχετιζόμενες με Κεντρική Γραμμή (Central Line Associated Bloodstream Infections - CLABSI)
• Ουρολοιμώξεις Σχετιζόμενες με Ουροκαθετήρα (Catheter Associated Urinary Tract Infections - CAUTI)
• Επιπλοκές Σχετίζόμενες με Αναπνευστήρα (Ventilator Associated Events - VAE)
• Χρήση αντιμικροβιακών φαρμάκων
• Χρήση Περιεγχειρητικής Αντιμικροβιακής Προφύλαξης (Perioperative Antibiotic Prophylaxis - PAP)

Το πρόγραμμα χωρίστηκε σε τρεις διαδοχικές φάσεις:

1. Πιλοτική Φάση

Κατά τη διάρκεια της πιλοτικής φάσης υλοποιήθηκαν οι εξής δράσεις:

• Αναπροσαρμογή των εργαλείων συλλογής δεδομένων στις ιδιαίτερες ανάγκες και απαιτήσεις της εκάστοτε μονάδας.
• Εκπαίδευση ιατρονοσηλευτικού προσωπικού αναφορικά με την ορθή χρήση των εργαλείων συλλογής δεδομένων και εξοικείωσή του με την ορολογία που χρησιμοποιείται για την επιτήρηση και τον έλεγχο των λοιμώξεων.

Η πιλοτική φάση για την πλειοψηφία των συμμετεχουσών μονάδων ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2016 και διήρκεσε τρεις μήνες. Κατά τη διάρκεια της πιλοτικής φάσης, πραγματοποιήθηκε συλλογή και καταχώριση δεδομένων χρησιμοποιώντας τα ειδικά σχεδιασμένα εργαλεία από την ομάδα του CLEO προκειμένου να ελεγχθεί η αξιοπιστία και εγκυρότητα αυτών. Οι εκπρόσωποι όλων των μονάδων είχαν εκπαιδευτεί για την ορθή χρήση των συγκεκριμένων εργαλείων σε διήμερο σεμινάριο που διοργανώθηκε πριν την έναρξη της πιλοτικής φάσης στις 18 και 19 Μαρτίου στο αμφιθέατρο της Εθνικής Σχολής Δημόσιας Υγείας. Επιπρόσθετα, κατά τη διάρκεια της πιλοτικής φάσης, πραγματοποιήθηκαν συνεχόμενες επισκέψεις των εμπειρογνωμόνων της ομάδας του CLEO στις μονάδες προκειμένου να ελεγχθεί και εξακριβωθεί η σωστή χρήση των εργαλείων κ η επίλυση τυχόν αποριών.

Βάσει των αποτελεσμάτων της πιλοτικής φάσης, τα εργαλεία συλλογής και καταχώρισης δεδομένων αναπροσαρμόστηκαν με σκοπό να ανταποκρίνονται περισσότερο στις ιδιαίτερες ανάγκες της εκάστοτε μονάδας και να διευκολύνουν τη συλλογή των δεδομένων στις επόμενες φάσεις του προγράμματος.

2. Φάση Βασικής Επιτήρησης

Κατά τη διάρκεια της φάσης της βασικής επιτήρησης υλοποιήθηκαν οι εξής δράσεις:

• Αξιολόγηση των υλικοτεχνικών υποδομών για την υγιεινή των χεριών σε κάθε μονάδα.
• Επιτήρηση της συμμόρφωσης με τους κανόνες υγιεινής των χεριών.
• Επιτήρηση των περιστατικών CLABSI, CAUTI και VAE.
• Επιτήρηση της χρήσης των αντιμικροβιακών φαρμάκων.
• Επιτήρηση της PAP.

Σε συνέχεια της πιλοτικής φάσης, ξεκίνησε η φάση βασικής επιτήρησης του προγράμματος τον Σεπτέμβριο, 2016. Η φάση βασικής επιτήρησης για τα πρωτόκολλα ΗΗ και CLABSI διήρκεσε μέχρι τον Φεβρουάριο, 2017 ενώ για τα υπόλοιπα πρωτόκολλα (CAUTI, VAE, PAP και Antibiotic Use) συνεχίστηκε έως και τον Αύγουστο, 2017.

Επίσης, ολοκληρώθηκε η ανάλυση των δεδομένων για τα πρωτόκολλα HH και CLABSI, για το διάστημα των 9 μηνών (Ιούνιος 2016- Φεβρουάριος 2017) της πιλοτικής και της φάσης βασικής επιτήρησης μαζί. Τα σχετικά αποτελέσματα παρουσιάζονται παρακάτω:

Αποτελέσματα

Τα αποτελέσματα της ανάλυσης των δεδομένων για τη συμμόρφωση με τους κανόνες υγιεινής των χεριών που συλλέχθηκαν κατά την πιλοτική και την βασική φάση της επιτήρησης έδειξαν xαμηλή συμμόρφωση στις μονάδες των ενηλίκων (40,90%). Αντίθετα, υψηλότερη συμμόρφωση παρατηρήθηκε στις παιδιατρικές ογκολογικές μονάδες (67,70%) και στις μονάδες νεογών (71,60%), ενώ το υψηλότερο επίπεδο συμμόρφωσης με τους κανόνες υγιεινής των χεριών παρατηρήθηκε στις μονάδες παίδων (72,00%).

Αναφορικά με τη συχνότητα εμφάνισης λοιμώξεων σχετιζόμενων με κεντρικές γραμμές, στις ογκολογικές παιδιατρικές μονάδες παρατηρείται το χαμηλότερο ποσοστό CLABSI, όπου εκτιμήθηκαν περι τις 3,17 λοιμώξεις ανά 1.000 ημέρες καθετήρα. Το υψηλότερο ποσοστό CLABSI εκτιμήθηκε περί τις 7,34 λοιμώξεις σχετιζόμενες με κεντρική γραμμή ανα 1.000 ημέρες καθετήρα και σημειώθηκε στις μονάδες νεογνών. Τέλος, τα ποσοστό των CLABSI στις μονάδες ενηλίκων και στις παιδιατρικές μονάδες, εκτιμήθηκαν σε 5,65 και 6,03 λοιμώξεις ανά 1.000 ημέρες καθετήρα, αντίστοιχα.

Ταυτόχρονα, σχεδιάστηκε η δέσμη μέτρων προσαρμοσμένων στα αποτελέσματα και τις ανάγκες της κάθε μονάδας, για τα πρωτόκολλα HH και CLABSI, ενώ για τα υπόλοιπα πρωτόκολλα ο σχεδιασμός της δέσμης μέτρων βρίσκεται σε εξέλιξη και θα ολοκληρωθεί μόλις συμπληρωθεί η βασική φάση επιτήρησης.

3. Φάση Παρεμβάσεων

Στην τρίτη και τελευταία φάση του προγράμματος υλοποιήθηκε ο σχεδιασμός και η εφαρμογή μιας δέσμης παρεμβάσεων προσαρμοσμένων στις ιδιαίτερες απαιτήσεις καθενός τμήματος ξεχωριστά. Κατά τη διάρκεια αυτής της φάσης συνεχίστηκε η επιτήρηση των επιλεγμένων νοσοκομειακών λοιμώξεων και της χρήσης των αντιβιοτικών.

Παράλληλα με το σχεδιασμό των παρεμβάσεων, διοργανώθηκε δεύτερο εκπαιδευτικό σεμινάριο του Κέντρου Κλινικής Επιδημιολογίας και Έκβασης Νοσημάτων (CLEO), στα γραφεία μας στην Αθήνα. Το σεμινάριο είχε 100% συμμετοχή και περιελάμβανε παρουσιάσεις και διαδραστικές ενότητες , αναλύθηκε το μεθοδολογικό πλαίσιο του προγράμματος, διανεμήθηκε το εκπαιδευτικό υλικό, ενώ στο τέλος ανταλλάχθηκαν απόψεις στο πλαίσιο ενός δημιουργικού επιστημονικού διαλόγου. Σκοπός του σεμιναρίου ήταν η εκπαίδευση των υπευθύνων των συμμετεχουσών μονάδων σχετικά με την εφαρμογή δέσμης μέτρων που αφορούν:

• στη συμμόρφωση με τις ενδεικνυόμενες πρακτικές υγιεινής των χεριών και
• στην πρόληψη μικροβιαιμίας που σχετίζεται με κεντρική γραμμή.

Η αξιολόγηση του εκαπιδευτικού προγράμματος από τους συμμετέχοντες υπήρξε θετική, τόσο ως προς τους ομιλητές, όσο και ως προς το περιεχόμενο του σεμιναρίου, το οποίο ήταν πλήρως εναρμονισμένο με τις ανάγκες των συμμετεχόντων. Η διενέργεια του σεμιναρίου υπήρξε εποικοδομητική για όλους και ενίσχυσε την συνέχιση της παραγωγικής συνεργασίας.

Η φάση των παρεμβάσεων ξεκίνησε στις αρχές Απριλίου 2017 αρχικά για τα προωτόκολλα ΗΗ και CLASBSI και σταδιακά ακολούθησαν οι παρεμβάσεις για τα υπόλοιπα πρωτόκολλα (CAUTI, VAE, PAP και Antibiotic Use) μέχρι το Μάρτιο του 2018 σε όλα τα συμμετέχοντα τμήματα.

Ενδεικτικά, οι αρμοδιότητες των υπευθύνων των συμμετεχουσών μονάδων του προγράμματος περιελάμβαναν την εκτέλεση εκπαιδευτικών μαθημάτων σε όλο το προσωπικό του τμήματος, τη διανομή εκπαιδευτικού υλικού, την ανάρτηση αφισών, τον συντονισμό για τη συμπλήρωση ερωτηματολογίων υγιεινής χεριών και checklists αναφορικά με την εισαγωγή και φροντίδα των κεντρικών γραμμών και τη διατήρηση ανοικτής επικοινωνίας με την ομάδα του CLEO για τυχόν προβλήματα ή διευκρινίσεις.

Στοιχεία Νοσοκομειακών Λοιμώξεων στην Ελλάδα

Οι νοσοκομειακές λοιμώξεις αποτελούν μια από τις πιο συχνές επιπλοκές νοσηλείας. Οι επιπτώσεις αυτών, στους ασθενείς και στο σύστημα υγείας της χώρας, είναι σημαντικές καθώς παρατείνουν την παραμονή των ασθενών στο νοσοκομείο, αυξάνουν εντυπωσιακά το κόστος νοσηλείας και μπορούν να οδηγήσουν ακόμη και στο θάνατο.

Σύμφωνα με διαθέσιμα στοιχεία, στην Ελλάδα ποσοστό άνω του 10% των νοσηλευόμενων ασθενών αναπτύσσει κάποια νοσοκομειακή λοίμωξη, και τουλάχιστον 3.000 άνθρωποι χάνουν τη ζωή τους από αυτές ετησίως. Επιπλέον, οι νοσοκομειακές λοιμώξεις παρατείνουν το χρονικό διάστημα παραμονής στο νοσοκομείο, ενώ το σύνολό τους επιβαρύνει το ελληνικό σύστημα υγείας με περισσότερα από 1,2 δισεκατομμύρια ευρώ.

Ωστόσο, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, οι νοσοκομειακές λοιμώξεις μπορούν να μειωθούν σε σημαντικό βαθμό ή ακόμη και να αποφευχθούν στο σύνολό τους.

Οι δράσεις του CLEO για τον έλεγχο και την πρόληψη των νοσοκομειακών λοιμώξεων

Από τον Ιούλιο του 2012 έως τον Δεκέμβριο του 2015, το CLEO με τις δράσεις του πέτυχε αλλαγές στον τομέα του ελέγχου και της πρόληψης των νοσοκομειακών λοιμώξεων, οδηγώντας σε ένα υψηλότερο επίπεδο νοσοκομειακής φροντίδας για τους παιδιατρικούς ασθενείς των νοσοκομείων «Η Αγία Σοφία» και «Παναγιώτη και Αγλαΐας Κυριακού». Συγκεκριμένα, οι δράσεις του CLEO επικεντρώθηκαν:

ΕΠΙΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΩΝ ΜΙΚΡΟΒΙΑΙΜΙΩΝ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΩΝ ΜΕ ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΓΡΑΜΜΗ

Έπειτα από 6 μήνες επιτήρησης, το CLEO προχώρησε σε εφαρμογή συγκεκριμένης δέσμης παρεμβάσεων που περιελάβανε:

• Ενημέρωση του προσωπικού των μονάδων σχετικά με τα αποτελέσματα της 6-μηνης επιτήρησης.
• Εκπαιδευτικά σεμινάρια σχετικά με τις κατευθυντήριες οδηγίες για την ορθή εισαγωγή και χρήση των κεντρικών φλεβικών καθετήρων.
• Δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού σε συνεργασία με τη Νοσηλευτική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με τις συνιστώμενες πρακτικές εισαγωγής και χρήσης των κεντρικών φλεβικών καθετήρων το οποίο διανεμήθηκε στους επαγγελματίες υγείας των συμμετεχόντων μονάδων.
• Σχεδιασμό αλγορίθμου για την ακριβή διάγνωση των μικροβιαιμιών σχετιζόμενων με κεντρική γραμμή.

Αποτέλεσμα της εφαρμογής αυτής της δέσμης παρεμβάσεων ήταν η μείωση των συγκεκριμένων μικροβιαιμιών κατά 28,5%.

ΕΠΙΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΜΜΟΡΦΩΣΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ ΥΓΙΕΙΝΗΣ ΤΩΝ ΧΕΡΙΩΝ

Ο πιο απλός και αποτελεσματικός τρόπος πρόληψης των νοσοκομειακών λοιμώξεων είναι η εφαρμογή ορθών πρακτικών υγιεινής των χεριών.

Το CLEO διενήργησε μία προοπτική μελέτη 2 φάσεων για να αξιολογήσει την αποτελεσματικότητα μιας απλής εκπαιδευτικής παρέμβασης με στόχο τη βελτίωση της συμμόρφωσης του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού με τους κανόνες υγιεινής των χεριών. Στην πρώτη φάση, συλλέχθηκαν δεδομένα από 13 τμήματα των δύο παιδιατρικών νοσοκομείων και η ανάλυσή τους έδειξε χαμηλά ποσοστά συμμόρφωσης (33%). Στη δεύτερη φάση της μελέτης, διενεργήθηκαν εκπαιδευτικά σεμινάρια σε 7 τμήματα σχετικά με τις ορθές πρακτικές υγιεινής των χεριών στο προσωπικό των μονάδων, ενώ συνεχιζόταν η επιτήρηση της συμμόρφωσης. Η συγκριτική ανάλυση των δεδομένων των δυο φάσεων έδειξε σημαντική αύξηση της συμμόρφωσης σε αυτά τα τμήματα από 48,3% σε 73,9%.

ΕΠΙΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΠΕΡΙΕΓΧΕΙΡΗΤΙΚΗΣ ΑΝΤΙΒΙΟΤΙΚΗΣ ΠΡΟΦΥΛΑΞΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΛΟΙΜΩΞΕΩΝ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΟΥ ΠΕΔΙΟΥ

Οι λοιμώξεις χειρουργικού πεδίου είναι οι δεύτερες πιο συχνές νοσοκομειακές λοιμώξεις σε ενήλικες και παιδιά και έχει βρεθεί ότι αυξάνουν τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα των ασθενών, αλλά και το κόστος της νοσηλευτικής φροντίδας.

Το CLEO διενήργησε μία προοπτική μελέτη σε συνεργασία με το 1ο τμήμα Παιδιατρικής Χειρουργικής του νοσοκομείου «Η Αγία Σοφία», με στόχο την εκτίμηση της αποτελεσματικότητας μίας εκπαιδευτικής παρέμβασης στις πρακτικές χορήγησης περιεγχειρητικής αντιμικροβιακής προφύλαξης. Αρχικά, έγινε καταγραφή των πρακτικών και κατόπιν, σε συνεργασία με την επιτροπή λοιμώξεων του νοσοκομείου, αναπτύχθηκαν κατευθυντήριες οδηγίες ορθής χορήγησης περιεγχειρητικής αντιβιοτικής προφύλαξης, τόσο ως προς τη δραστική ουσία όσο και ως προς τη διάρκεια χορήγησης οι οποίες διανεμήθηκαν στους χειρουργούς της συγκεκριμένης κλινικής. Συγκρίνοντας τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν σχετικά με τις πρακτικές χορήγησης περιεγχειρητικής αντιμικροβιακής προφύλαξης μετά την διανομή των κατευθυντήριων οδηγιών με τα αρχικά δεδομένα, διαπιστώθηκε σημαντική αύξηση του ποσοστού των ασθενών που έλαβαν τόσο το σωστό αντιβιοτικό όσο και για τη σωστή διάρκεια, από 6,2% πριν την παρέμβαση σε 77,1% μετά.

Τα αποτελέσματα των δράσεων ήταν ενθαρρυντικά και έχουν δημοσιευθεί σε συνέδρια και έγκυρα επιστημονικά περιοδικά διεθνούς εμβέλειας, ενώ υπήρξαν και σχετικά δημοσιεύματα σε Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.