Νέα

Ως Κλινική Μελέτη ορίζουμε γενικά την έρευνα η οποία πραγματοποιείται σε ανθρώπους. Οι κλινικές μελέτες αποτελούν ένα μοναδικό εργαλείο για την ανακάλυψη και ανάπτυξη φαρμακευτικών και ιατροτεχνολογικών συσκευών.

Γράφουν οι Αγγελική Λιώση, Ειδικός Πρόληψης Λοιμώξεων και Επόπτρια Κλινικής Έρευνας, CLEO και η Μαρία-Σταυρούλα Καράγιωργα, Επόπτρια Κλινικής Έρευνας, CLEO.

Βασικός στόχος κάθε κλινικής μελέτης είναι να αποδείξει ότι το ερευνητικό προϊόν είναι ασφαλές και αποτελεσματικό για ανθρώπινη χρήση. Παράλληλα, οι Κλινικές Μελέτες συμβάλλουν ώστε να βρεθούν καλύτεροι τρόποι πρόληψης, διάγνωσης και θεραπείας διαφόρων ασθενειών.

Oι κλινικές μελέτες εμπίπτουν στις ακόλουθες κατηγορίες:

• Παρεμβατικές (κλινικές δοκιμές): Παρεμβατικές είναι οι κλινικές μελέτες που έχουν ως σκοπό τον καθορισμό και την τεκμηρίωση των ενδείξεων, της ασφάλειας και της αποτελεσματικότητας ενός ερευνητικού προϊόντος (φαρμάκου, εμβολίου) ή ιατροτεχνολογικού προϊόντος με ταυτόχρονο προσδιορισμό των ανεπιθύμητων δράσεων του αλλά και των κλινικών και φαρμακολογικών χαρακτηριστικών του.

• Μη Παρεμβατικές: Ως Μη-Παρεμβατικές ορίζονται οι μελέτες εκείνες κατά τις οποίες το υπό έρευνα προϊόν συνταγογραφείται βάσει των οδηγιών που περιλαμβάνονται στην άδεια κυκλοφορίας του και βάσει του πρωτοκόλλου της μελέτης οι ασθενείς δεν εντάσσονται σε οποιαδήποτε άλλη επιπρόσθετη διαγνωστική ή θεραπευτική παρέμβαση.

Οι κλινικές μελέτες διέπονται από ιδιαίτερα αυστηρούς δεοντολογικούς κανόνες και νομοθεσίες, τις οποίες όλοι οι εμπλεκόμενοι οφείλουν να τηρούν. Με αυτό τον τρόπο διασφαλίζονται τα δικαιώματα των ασθενών και η προστασία των προσωπικών τους δεδομένων.

Η έρευνα και η ανάπτυξη ενός φαρμάκου ή εμβολίου είναι μια μακροχρόνια και δαπανηρή διεργασία η οποία μπορεί να διαρκέσει πολλά χρόνια. Προτού φτάσει ένα φαρμακευτικό προιόν στο στάδιο των κλινικών δοκιμών, έχει δοκιμαστεί στο εργαστήριο και σε πειράματα με ζώα (προ-κλινική έρευνα).

Οι κλινικές μελέτες στην Ελλάδα

Στην Ελλάδα η κλινική έρευνα αποτελεί έναν τομέα που συγκεντρώνει μεγάλο ενδιαφέρον και αναπτύσσεται ραγδαία. Από το 2017 έχουν λάβει άδεια διεξαγωγής στην Ελλάδα 778 κλινικές μελέτες, από τις οποίες οι 180 αδειοδοτήθηκαν από την 1η Ιανουαρίου 2021 έως τις 11 Φεβρουαρίου 2022 (Εθνικός Οργανισμός Φαρμάκων https://www.eof.gr/web/guest/ct-list).

Ποιες είναι οι φάσεις μίας κλινικής δοκιμής;

Οι κλινικές δοκιμές διακρίνονται σε τέσσερις φάσεις:

ΦΑΣΗ Ι: Το υπό έρευνα φάρμακο, ή εμβόλιο χορηγείται σε μια μικρή ομάδα (20-80) ατόμων, συνήθως υγιείς εθελοντές, με στόχο τον καθορισμό της βέλτιστης δοσολογίας και της οδού χορήγησης. Καθώς οι συμμετέχοντες είναι στη πλειοψηφία τους υγιείς εθελοντές, συχνά λαμβάνουν οικονομική αμοιβή για τη συμμετοχή τους. Συνήθως διαρκούν περίπου 1 έτος.

ΦΑΣΗ ΙΙ: Το ερευνητικό προϊόν χορηγείται σε μία μεγαλύτερη ομάδα ασθενών (100-300) προκειμένου να ελεγχθεί η αποτελεσματικότητα και η ασφάλεια του δοσολογικού σχήματος. Στις μελέτες εμβολίων, οι συμμετέχοντες είναι υγιείς εθελοντές. Η διάρκειά τους είναι συνήθως 2-4 έτη.

ΦΑΣΗ ΙΙΙ: Πραγματοποιούνται σε πολύ μεγαλύτερο αριθμό ασθενών (300-3000), με σκοπό την επιβεβαίωση της αποτελεσματικότητας και της ασφάλειας του ερευνητικού προϊόντος. Στις μελέτες εμβολίων, οι συμμετέχοντες είναι υγιείς εθελοντές. Τα φαρμακευτικά ή ιατροτεχνολογικά προϊόντα που ολοκληρώνουν επιτυχώς τις μελέτες Φάσης ΙΙΙ, λαμβάνουν άδεια κυκλοφορίας. Διαρκούν για περισσότερο από 3-5 έτη.

ΦΑΣΗ ΙV: Αφορούν σκευάσματα τα οποία έχουν ήδη εγκριθεί και κυκλοφορήσει στην αγορά. Σε αυτές τις μελέτες, αξιολογούνται τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα των φαρμακευτικών προϊόντων και αξιολογούνται πιθανές σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες. Στις μελέτες εμβολίων, οι συμμετέχοντες είναι υγιείς εθελοντές. Έχουν μεγάλη χρονική διάρκεια.

Πώς σχεδιάζεται μία κλινική δοκιμή;

Σε μία κλινική μελέτη, οι συμμετέχοντες χωρίζονται σε δύο ή περισσότερες ομάδες στις οποίες χορηγείται το ερευνητικό προϊόν, η καθιερωμένη θεραπεία, ή/και το εικονικό φάρμακο. Ο σχεδιασμός κάθε κλινικής μελέτης γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε να παρέχει αξιόπιστα και αμερόληπτα αποτελέσματα. Αυτό επιτυγχάνεται με τους εξής τρόπους:

Τυχαιοποίηση – Στις περισσότερες κλινικές μελέτες, η κατανομή των συμμετεχόντων στις ομάδες γίνεται με τυχαία σειρά. Με αυτό τον τρόπο, οι ομάδες που δημιουργούνται είναι όσο το δυνατόν περισσότερο ομοιογενείς, γεγονός που ευνοεί την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων.

Τυφλοποίηση – Τυφλός είναι ο σχεδιασμός όταν οι συμμετέχοντες δε γνωρίζουν την θεραπεία που λαμβάνουν. Όταν ούτε οι ερευνητές της μελέτης δεν γνωρίζουν ποιοι ασθενείς λαμβάνουν ποια θεραπεία, τότε η μελέτη είναι «διπλά-τυφλή» και συμβάλλει ώστε να αποφευχθούν τα σφάλματα και η μεροληψία από τους ερευνητές.

Εικονικό φάρμακο (Placebo) – Εικονικό φάρμακο ορίζεται μία αδρανής ουσία, η οποία έχει όμοια σύσταση (χρώμα, υφή) με το πραγματικό φάρμακο. Με τη χρήση εικονικού φαρμάκου μπορεί να ερευνηθεί η πραγματική επίδραση του ερευνητικού προϊόντος. Η χρήση του εικονικού φαρμάκου δε συνηθίζεται στις ογκολογικές μελέτες, λόγω ηθικών περιορισμών.

Το κείμενο δημοσιεύθηκε στο www.capital.gr: https://www.capital.gr/health/3616978/klinikes-meletes-enas-mikros-odigos-gia-tis-faseis-ta-farmaka-kai-alles-plirofories

Το επιστημονικό πρόγραμμα «Μπλε Μικροβίωμα» του Κέντρου Κλινικής Επιδημιολογίας και Έκβασης Νοσημάτων – CLEO (www.cleoresearch.org) στοχεύει στο να αποκτήσει εικόνα για τη συμβολή του μικροβιώματος στη μακροζωία σε ανθρώπους που ζουν στις λεγόμενες «μπλε ζώνες». Μπλε Ζώνες έχουν ονομαστεί οι γεωγραφικές περιοχές των οποίων οι κάτοικοι εμφανίζουν εξαιρετικά υψηλή μακροζωία σε σύγκριση με εκείνη των γειτονικών περιοχών τους, και έως τώρα υπάρχουν στον πλανήτη μόνο 5, μια εκ των οποίων είναι το νησί της Ικαρίας στην Ελλάδα.

Μέχρι σήμερα, δεν έχει βρεθεί ένας και μοναδικός παράγοντας που να σχετίζεται με την μακροζωία και την υγιή γήρανση και φαίνεται ότι το «μυστικό» μάλλον κρύβεται σε έναν συνδυασμό πολλών παραγόντων, η κατανόηση των οποίων μπορεί να βοηθήσει τους επιστήμονες να προστατεύσουν καλύτερα την υγεία του ατόμου. Το CLEO, σε συνεργασία με το Children’s Hospital of Philadelphia (CHOP) και το University of Pennsylvania (UPenn) των ΗΠΑ, διεξάγει μια πρωτοποριακή, πιλοτική ερευνητική μελέτη, για να εξετάσει εάν οι κάτοικοι των μπλε ζωνών που είναι οι πιο ηλικιωμένοι και οι πιο υγιείς άνθρωποι στον κόσμο έχουν κάποιες ομοιότητες στα εντερικά μικροβιώματά τους, δηλαδή το σύνολο των μικροοργανισμών που ζουν στο έντερο.

Στο πλαίσιο της μελέτης, συλλέχθηκαν δείγματα κοπράνων και εξετάστηκαν τα μικροβιώματα του εντέρου των κατοίκων της Ικαρίας, μία από τις «μπλε ζώνες» του κόσμου, και της Αστυπάλαιας. Η μελέτη ξεκίνησε τον Οκτώβριο του 2020 με τη συλλογή των πρώτων δειγμάτων κοπράνων από την ερευνητική ομάδα του CLEO και από τον Ιούνιο του 2021 το CHOP και το UPenn έλαβαν και αναλύουν τα δείγματα. Τα πρώτα αποτελέσματα αναμένονται εντός του 2022.

Η διαδικασία της συλλογής δειγμάτων της μελέτης παρουσιάζεται μέσα από την ταινία-ντοκιμαντέρ με τίτλο «Μικροβίωμα», μια παραγωγή του CLEO σε συμπαραγωγή με την Alaska Films. Ακολουθώντας την ομάδα επιστημόνων του CLEO που καταφθάνει στην Ικαρία, το ντοκιμαντέρ παρακολουθεί τον καθημερινό μικρόκοσμο των κατοίκων, στην κουζίνα, στην αυλή, στον χώρο εργασίας αλλά και στα «στέκια» τους, καθώς οι ερευνητές εισβάλλουν σε αυτόν ζητώντας τους κάτι ιδιαίτερα προσωπικό. Μια κωμική σπουδή στον ρυθμό και στο καδράρισμα μιας άλλης στάσης ζωής.

Η ταινία «Μικροβίωμα» (2021), θα κάνει παγκόσμια πρεμιέρα στο 24ο Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης στις 10 Μαρτίου 2022 και διεθνή πρεμιέρα στο φετινό Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ CPH:DOX της Κοπεγχάγης στις 24 Μαρτίου 2022.

Δείτε το τρέιλερ της ταινίας εδώ:

Επιστημονικός συντονισμός μελέτης: Καθ. Θεοκλής Ζαούτης

Επιστημονική ομάδα: Δρ. Γιάννης Κοψιδάς, Κα Μαρκέλα Κονιόρδου, Κα Αρετή Κυριακούση, Δρ. Χρήστος Γεωργίου.

Οι ερευνητές και οι συντελεστές της ταινίας ευχαριστούν από καρδιάς τους ανθρώπους της Ικαρίας και της Αστυπάλαιας για την πολύτιμη βοήθεια τους και για τη ζεστασιά με την οποία τους περιέβαλαν.

Τι είναι το μικροβίωμα;

Τρισεκατομμύρια μικροοργανισμοί κατοικούν στο γαστρεντερικό σωλήνα, στο δέρμα, στο ουρογεννητικό σύστημα, κλπ και σχηματίζουν το ανθρώπινο μικροβίωμα. Πρόκειται κυρίως για βακτήρια και, σε μικρότερο ποσοστό, μύκητες, πρωτόζωα και ιούς, κάποιοι εκ των οποίων δρουν ευεργετικά στο σώμα μας, άλλοι συνδέονται με επιβλαβείς δραστηριότητες και άλλοι διατηρούν μία ουδέτερη στάση.

Γράφει η Δήμητρα Κούση, Junior Biostatistician.

Πρόσφατες έρευνες πάνω στο ανθρώπινο μικροβίωμα έδειξαν ότι το 56% των συνολικών κυττάρων στο σώμα μας δεν είναι ανθρώπινα, αλλά βακτήρια, με συνολική μάζα γύρω στα 200 γραμμάρια (περίπου δηλαδή όσο ζυγίζει ένα κολοκύθι!) (1) . Το μικροβίωμα είναι μοναδικό για τον καθένα μας και αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, την ταυτότητά μας (2). Η συντριπτική πλειοψηφία των μικροοργανισμών του μικροβιώματος αποικούν στο γαστρεντερικό σωλήνα και για το λόγο αυτό το εντερικό μικροβίωμα έχει συγκεντρώσει το μεγαλύτερο ενδιαφέρον.

Πώς μπορούμε να ερευνήσουμε το εντερικό μικροβίωμα;

Η ραγδαία πρόοδος που έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια στους τομείς της μεταγονιδιακής ανάλυσης και της βιοπληροφορικής, έχει ρίξει άπλετο φως στον κόσμο του εντερικού μικροβιώματος (3). Έπειτα από τη συλλογή δείγματος κοπράνων από τον άνθρωπο, το γενετικό υλικό απομονώνεται. Η μέθοδος αλληλουχίας 16S rRNA και η τεχνική της μαζικής αλληλούχισης μεταγονιδιώματος (Shotgun Metagenomic Analysis) είναι οι βασικότερες μέθοδοι ανάλυσης του γενετικού υλικού του δείγματος και περιγραφής της σύστασης και λειτουργικότητας της μικροβιακής κοινότητας του εντέρου, καθώς και των αλληλεπιδράσεών της με τον ξενιστή. Αξίζει να αναφερθεί πως οι τεχνολογίες Next Generation Sequencing έχουν συμβάλει καθοριστικά στη βελτίωση της αποδοτικότητας των παραπάνω τεχνικών και, μάλιστα, μειώνοντας σημαντικά το κόστος εκτέλεσής τους. Όλα τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την άνοδο πρωτεομικών (4) και μεταβολομικών (5) τεχνολογιών που μελετούν την πρωτεϊνική και μεταβολική δράση των μικροοργανισμών στο σώμα μας, αντίστοιχα, μας έχουν φέρει πιο κοντά στο να «ξεκλειδώσουμε» το μυστήριο του εντερικού μικροβιώματος.

Σε τι μας βοηθάει το εντερικό μικροβίωμα;

Η αυξημένη ποικιλομορφία της εντερικής μικροβιακής κοινότητας, όπως και η σταθερή και ισορροπημένη μορφή της, αποτελούν χαρακτηριστικά ενός υγιούς μικροβιώματος (6). Το υγιές εντερικό μικροβίωμα αποτελεί πολύτιμο σύμμαχό μας (7), καθώς συμβάλλει:

• Στην ορθή λειτουργία του μεταβολισμού, συμμετέχοντας στη διάσπαση δύσπεπτων τροφών και στην απορρόφηση θρεπτικών συστατικών
• Στην παραγωγή βιταμινών, αμινοξέων, καθώς και μεταβολικών προϊόντων που είναι πολύτιμα για την ορθή λειτουργία του παχέος εντέρου (π.χ. βουτυρικό οξύ, προπιονικό οξύ)
• Στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού μας συστήματος
• Στην προστασία μας ενάντια σε παθογόνους μικροοργανισμούς
• Στην υγιή λειτουργία του εγκεφάλου

Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν το εντερικό μικροβίωμα;

• Ορισμένοι από τους παράγοντες που επιδρούν στη μορφή και λειτουργικότητα του εντερικού μικροβιώματος είναι (8,9):
• Περιβάλλον
• Διατροφή
• Τρόπος ζωής (άθληση, κάπνισμα, άγχος, κλπ)
• Φαρμακευτική αγωγή και χρήση αντιβιοτικών
• Τρόπος γέννησης (φυσιολογικός τοκετός, καισαρική τομή)
• Ασθένειες – Χρόνια νοσήματα
• Ορμονικές αλλαγές
• Γήρανση

Πώς αλλάζει το εντερικό μικροβίωμα κατά τη διάρκεια της ζωής μας;

Από τη στιγμή της γέννησής μας και μέχρι την ηλικία των 3 έως 5 ετών, το εντερικό μικροβίωμα αλλάζει με αλματώδεις ρυθμούς, με βασικούς παράγοντες επίδρασης το περιβάλλον, τη διατροφή, καθώς και τη χρήση αντιβιοτικών(10). Έπειτα από αυτά τα πρώτα καθοριστικά χρόνια, ο ανθρώπινος οργανισμός αποκτά ένα σχετικά σταθερό μικροβιακό προφίλ, το οποίο διατηρεί σε όλη τη διάρκεια της ενήλικης ζωής του (11). Μετά την ηλικία των 65, παρατηρείται μείωση της ποικιλομορφίας της μικροβιακής κοινότητας και αυξημένη παρουσία παθογόνων μικροοργανισμών, τα οποία έχουν συνδεθεί με την εμφάνιση ασθενειών και νοσημάτων (12,13).

Εντερικό μικροβίωμα και ασθένειες

Η διαταραχή της ισορροπίας του μικροβιώματος, γνωστή και ως δυσβίωση, έχει αποδειχτεί ότι συνδέεται με παθολογικές καταστάσεις και διαταραχές (14,15). Ωστόσο, οι ακριβείς μηχανισμοί αυτής της σύνδεσης παραμένουν ένα αναπάντητο ερώτημα και αντικείμενο σύγχρονων ερευνών.

Παραδείγματα ασθενειών που φαίνεται να σχετίζονται με την δυσβίωση του μικροβιώματος είναι:

• Φλεγμονώδης νόσος του εντέρου
• Παχυσαρκία
• Καρδιαγγειακές παθήσεις
• Διαβήτης
• Αυτοάνοσα νοσήματα, όπως ψωρίαση, αυτισμός, κ.α.
• Κατάθλιψη
• Νευρολογικές διαταραχές, όπως νόσος Πάρκινσον, νόσος Alzheimer, κ.α.
• Καρκίνος
• Αλλεργίες

Τι μπορούμε να κάνουμε εμείς;

Παρ’ όλο που δεν μπορούμε να ελέγξουμε τον τρόπο με τον οποίο θα έρθουμε σε αυτόν τον κόσμο ούτε να σταματήσουμε το χρόνο ώστε να μη γεράσουμε ποτέ, είναι κάποιοι παράγοντες επίδρασης στο μικροβίωμα που μπορούμε να τους ελέγξουμε σε ικανοποιητικό βαθμό. Η ισορροπημένη διατροφή, η τακτική άθληση, η αποφυγή άσκοπης χρήσης αντιβιοτικών, η εύρεση αποτελεσματικών τρόπων διαχείρισης του άγχους, είναι ορισμένες μόνο από τις τακτικές που μπορούμε να ακολουθήσουμε για να διατηρήσουμε ένα υγιές μικροβίωμα.

Συγκεκριμένα, σε ό,τι αφορά τη διατροφή, η χρήση πρεβιοτικών και προβιοτικών έχει αποδειχτεί ότι παίζει σημαντικό ρόλο στην επίτευξη της πολυπόθητης μεταβολικής ομοιόστασης και στη θωράκιση του ανοσοποιητικού συστήματος.

Τα πρεβιοτικά (16), άπεπτοι υδατάνθρακες που καταλήγουν στο χαμηλότερο τμήμα του γαστρεντερικού σωλήνα, αποτελούν «τροφή» για τα ωφέλιμα μικρόβια του εντερικού μικροβιώματος και συμβάλλουν στην αύξηση του αριθμού των εν λόγω ευεργετικών μικροοργανισμών και στην ομαλή εκτέλεση των πολύτιμων δραστηριοτήτων στις οποίες αυτοί συμμετέχουν. Βασικές πηγές πρεβιοτικών είναι τα φρούτα και τα λαχανικά, ενώ υπάρχουν και συμπληρώματα διατροφής με πρεβιοτικά.

Από την άλλη, τα προβιοτικά (17), είναι ακριβώς εκείνοι οι ωφέλιμοι μικροοργανισμοί του εντερικού μικροβιώματος, την παρουσία των οποίων μπορούμε να ισχυροποιήσουμε μέσω ορισμένων τροφών (πχ γιαούρτι, αρακάς, ξινολάχανο) ή συμπληρωμάτων διατροφής. Σε κατάλληλες ποσότητες, αυτά τα πρόσθετα μικρόβια μπορούν να συνδράμουν στη διατήρηση ή και επαναφορά της ισορροπίας της εντερικής χλωρίδας.

Καινοτόμες θεραπευτικές μέθοδοι που βασίζονται στο εντερικό μικροβίωμα

Η μεταμόσχευση μικροβιώματος κοπράνων από υγιείς δότες σε άτομα που έχουν προσβληθεί από λοίμωξη εξαιτίας του βακτηρίου Clostridium difficile κερδίζει διαρκώς έδαφος ως μια επαναστατική θεραπεία με μεγάλα ποσοστά επιτυχίας18. Επιπλέον, υπάρχουν ενδείξεις ότι η μεταμόσχευση βακτηρίων εντέρου μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά στην καταπολέμηση νοσημάτων, όπως η παχυσαρκία, οι γαστρεντερικές διαταραχές κλπ.

Τα ψυχοβιοτικά (psychobiotics) (19, 20), προβιοτικά με αγχολυτική - αντικαταθλιπτική δράση και θετική επίδραση στην αντιμετώπιση συμπεριφορικών διαταραχών, θα μπορούσαν να θεωρηθούν μια ελπιδοφόρα εναλλακτική των ψυχοτρόπων φαρμάκων. Πολλά ερωτήματα που αφορούν τους ακριβείς μηχανισμούς αλληλεπίδρασης εντέρου και εγκεφάλου και τον τρόπο με τον οποίο το εντερικό μικροβίωμα συμβάλλει στη μεταξύ τους επικοινωνία παραμένουν αναπάντητα. Είναι όμως σίγουρο πως, όταν δοθούν αυτές οι απαντήσεις, η επιστήμη της ψυχιατρικής δε θα είναι ποτέ ξανά η ίδια. 

Διαβάστε περισσότερα για το ερευνητικό πρόγραμμα του CLEO, "Μπλε Μικροβίωμα", εδώ. 

Πηγές Άρθρου:

1. Sender, R., Fuchs, S. & Milo, R. Revised Estimates for the Number of Human and Bacteria Cells in the Body. PLoS Biol 14, e1002533 (2016).
2. Gilbert, J. A. et al. Current understanding of the human microbiome. Nat Med 24, 392–400 (2018).
3. Bharti, R. & Grimm, D. G. Current challenges and best-practice protocols for microbiome analysis. Briefings in Bioinformatics 22, 178–193 (2021).
4. Aslam, B., Basit, M., Nisar, M. A., Khurshid, M. & Rasool, M. H. Proteomics: Technologies and Their Applications. J Chromatogr Sci 55, 182–196 (2017).
5. Belizário, J. E. & Faintuch, J. Microbiome and Gut Dysbiosis. in Metabolic Interaction in Infection (eds. Silvestre, R. & Torrado, E.) vol. 109 459–476 (Springer International Publishing, 2018).
6. Rinninella, E. et al. What is the Healthy Gut Microbiota Composition? A Changing Ecosystem across Age, Environment, Diet, and Diseases. Microorganisms 7, 14 (2019).
7. Valdes, A. M., Walter, J., Segal, E. & Spector, T. D. Role of the gut microbiota in nutrition and health. BMJ k2179 (2018) doi:10.1136/bmj.k2179.
8. Hasan, N. & Yang, H. Factors affecting the composition of the gut microbiota, and its modulation. PeerJ 7, e7502 (2019).
9. Candela, M. et al. Dynamic efficiency of the human intestinal microbiota. Critical Reviews in Microbiology 41, 165–171 (2015).
10. Rodríguez, J. M. et al. The composition of the gut microbiota throughout life, with an emphasis on early life. Microbial Ecology in Health & Disease 26, (2015).
11. Vemuri, R. et al. Gut Microbial Changes, Interactions, and Their Implications on Human Lifecycle: An Ageing Perspective. BioMed Research International 2018, 1–13 (2018).
12. Salazar, N., Valdés-Varela, L., González, S., Gueimonde, M. & de los Reyes-Gavilán, C. G. Nutrition and the gut microbiome in the elderly. Gut Microbes 8, 82–97 (2017).
13. Ragonnaud, E. & Biragyn, A. Gut microbiota as the key controllers of “healthy” aging of elderly people. Immun Ageing 18, 2 (2021).
14. Durack, J. & Lynch, S. V. The gut microbiome: Relationships with disease and opportunities for therapy. Journal of Experimental Medicine 216, 20–40 (2019).
15. Wang, B., Yao, M., Lv, L., Ling, Z. & Li, L. The Human Microbiota in Health and Disease. Engineering 3, 71–82 (2017).
16. Wang, S. et al. Rational use of prebiotics for gut microbiota alterations: Specific bacterial phylotypes and related mechanisms. Journal of Functional Foods 66, 103838 (2020).
17. Kim, S.-K. et al. Role of Probiotics in Human Gut Microbiome-Associated Diseases. Journal of Microbiology and Biotechnology 29, 1335–1340 (2019).
18. Gupta, S., Allen-Vercoe, E. & Petrof, E. O. Fecal microbiota transplantation: in perspective. Therap Adv Gastroenterol 9, 229–239 (2016).
19. Del Toro-Barbosa, M., Hurtado-Romero, A., Garcia-Amezquita, L. E. & García-Cayuela, T. Psychobiotics: Mechanisms of Action, Evaluation Methods and Effectiveness in Applications with Food Products. Nutrients 12, 3896 (2020).
20. Sarkar, A. et al. Psychobiotics and the Manipulation of Bacteria–Gut–Brain Signals. Trends in Neurosciences 39, 763–781 (2016).

Με τον δεύτερο κύκλο του Εκπαιδευτικού Προγράμματος «Βασικές Αρχές Πρόληψης και Ελέγχου Λοιμώξεων» συνεχίζεται το «Πανελλήνιο Πρόγραμμα για την Πρόληψη και τον Έλεγχο των Νοσοκομειακών Λοιμώξεων και της Μικροβιακής Αντοχής», με τον διακριτικό τίτλο GRIPP–SNF, το οποίο χρηματοδοτείται αποκλειστικά από το Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος και υλοποιείται από το Κέντρο Κλινικής Επιδημιολογίας και Έκβασης Νοσημάτων – CLEO (cleoresearch.org), σε συνεργασία με τον ΕΟΔΥ και υπό την εποπτεία του Ο.ΔΙ.Π.Υ.

To Eκπαιδευτικό Πρόγραμμα «Βασικές Αρχές Πρόληψης και Ελέγχου Λοιμώξεων» εκπονήθηκε σε συνεργασία του CLEO με το Eθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ), με φορέα υλοποίησης το Τμήμα Νοσηλευτικής του ΕΚΠΑ, και στον δεύτερο κύκλο του Προγράμματος υπάρχει αυξημένη συμμετοχή από 120 Νοσηλευτές Επιτήρησης Λοιμώξεων (ΝΕΛ), ενώ μεγάλος είναι και ο αριθμός υποψηφίων για τους επόμενους κύκλους.

Στον πρώτο κύκλο (Σεπτέμβριος – Νοέμβριος 2021) συμμετείχαν συνολικά 92 ΝΕΛ, εκ των οποίων οι 72 (78,26%) προχώρησαν μέχρι την αξιολόγηση μετά τη διενέργεια του εκπαιδευτικού προγράμματος (τελική εξέταση). Από τους 72 ΝΕΛ που συμμετείχαν στις τελικές εξετάσεις, οι 61 (84,7%) τις ολοκλήρωσαν τη διαδικασία με επιτυχία λαμβάνοντας Πιστοποιητικό Εξειδικευμένης Επιμόρφωσης από το Κέντρο Επιμόρφωσης και Δια Βίου Μάθησης (Κ.Ε.ΔΙ.ΒΙ.Μ.) του ΕΚΠΑ.

Για την αποτελεσματικότητα του Εκπαιδευτικού Προγράμματος ελέγχθηκε το επίπεδο βασικών γνώσεων πριν και μετά την εκπαιδευτική διαδικασία, με ιδιαίτερα ικανοποιητικά ευρήματα καθώς η ατομική επίδοση των ΝΕΛ βελτιώθηκε στο 90,3% (65) των συμμετεχόντων, ενώ άνω του 20% βελτίωση καταφγράφηκε στο 66,7% (48) των ΝΕΛ.

Τη μεγάλη επιτυχία του Προγράμματος υπογραμμίζει η ιδιαίτερα θετική αξιολόγηση του Εκπαιδευτικού Προγράμματος από τους συμμετέχοντες, τόσο σε ότι αφορά την ποιότητα και το επίπεδο του γνωστικού αντικειμένου όσο και την επάρκεια των εξαιρετικά έμπειρων στο αντικείμενο Εισηγητών.